Σημειώσεις εργαστηρίου με θέμα: ΜΟΝΤΕΡΝΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ

Συνοπτική ιστορία του θεάτρου σκιών

Η σκιά υπάρχει από τότε που υπάρχει ο ήλιος. Δημιουργείται από μια πηγή φωτός και κάποια δισδιάστατη ή τρισδιάστατη ύπαρξη, έμψυχη ή άψυχη. Σήμερα τη σκιά στο θέατρο την προκαλούν οι ηλεκτρικές λάμπες. Οι ρίζες του Θεάτρου Σκιών είναι τόσο παλιές, που xάνονται στα βάθη των αιώνων, όμως όλα δείχνουν ότι κατάγεται από την Ασία. Ξέρουμε πως στην Αρχαία Ελλάδα η ιέρεια των Ελευσίνιων μυστηρίων κρατούσε ξόανο πάνω στο κεφάλι της, ενώ  μπροστά της υπήρχε πανί πάνω στο οποίο προβαλλόταν η σκιά της. Η ανάπτυξη του όμως έγινε στην Ινδία, γύρω στα 200 π.Χ. ενώ στην Κίνα, εμφανίζεται γύρω στα 200 μ.Χ. από ένα μάγο, που για να παρηγορήσει τον Βασιλιά που έχασε τη γυναίκα του, αναπαριστάνει τη σκιά της, πίσω από μια οθόνη.

Στην αρχή το θέατρο σκιών είχε Θρησκευτικό χαραχτήρα και οι παίκτες ήταν ιερείς, ενώ τα έργα και οι φιγούρες, ήταν θεότητες, ή Δράκοι. Αργότερα έπαψε να είναι αποκλειστικά θρησκευτική τέχνη, και οι φιγούρες, πήραν ανθρώπινη μορφή και κίνηση. Το Θέατρο Σκιών ήκμασε σε πολλά άλλα μέρη της Ανατολής όπως το Μπαλί, Ιάβα, Καμπότζη , Ταϊλάνδη, Τυνησία, Μαρόκο, Αλγερία κλπ.

Απ` όλες τις Αραβικές χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, μόνο η Αίγυπτος μας παρέχει τα πρώτα τεκμήρια για Θέατρο Σκιών, στις αρχές του 20ου Αιώνα.

Συνοπτική ιστορία του Καραγκιόζη

Το πιο πιθανό είναι το θέατρο σκιών να έφτασε στη Μεσόγειο, ταξιδεύοντας  μαζί με τους Τσιγγάνους από την Ινδία.

Ο πρώτος καραγκιοζοπαίκτης στην Ελλάδα, ήταν ο Μπάρμπα-Γιάννης Βράχαλης. Στον Ελλαδικό χώρο το θέατρο σκιών εμφανίζεται στα 1841 στο Ναύπλιο όπου στην εφημερίδα της εποχής, γίνεται λόγος για τον Καραγκιόζη. Αργότερα ήρθε στην Αθήνα και τον πρωτοβλέπουμε στα 1852 σε συνοικία της Πλάκας. Την απαλλαγή του Καραγκιόζη από τα Τούρκικα στοιχεία, θα επιχειρήσει  στα 1890 στη Πάτρα ο Δημήτρης Σαρδούνης ή Μίμαρος. 

Στον Ελληνικό Καραγκιόζη τα γυναικεία πρόσωπα είναι λιγοστά, γιατί ο παίκτης που κάνει όλες τις φωνές είναι άνδρας όπως και στο αρχαίο ελληνικό θέατρο. Ομοιότητα του Καραγκιόζη υπάρχει και με τους δούλους  της Αριστοφανικής Κωμωδίας.

Η πιο γόνιμη περίοδος που ανθεί το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο Σκιών, ήταν από το 1915 μέχρι το 1950.

Μα που πήγε ο Καραγκιόζης;

• Ο πρώτος λόγος που δεν θα ασχοληθούμε εδώ με το παραδοσιακό μας θέατρο σκιών είναι επειδή υπάρχουν πάρα πολλά καλά βιβλία που αναλύουν την φιλοσοφία, την ιστορία και την τεχνική του.

• Ο δεύτερος και πολύ σπουδαίος λόγος είναι ότι ο θίασος μας δεν ανέβασε ποτέ παραστάσεις με  θέματα  σχετικά με τον Καραγκιόζη από φόβο μήπως τα ευτελίσουμε γιατί ήταν ΑΔΥΝΑΤΟΝ να κάνουμε σωστές τις φωνές των ηρώων του.

Υλικά για την κατασκευή της φιγούρας

Στο θέατρο σκιών δεν ξοδευόμαστε σχεδόν ποτέ. Χρειαζόμαστε απλά πράγματα που τα έχουν όλα τα σχολεία όπως:

1. ψαλίδι και μικρό ψαλιδάκι για τα κοψίματα
2. δίκαρφα
3. κοπίδι (μόνο με μεγάλα παιδιά και με επίβλεψη),
4. σελοτέιπ, πινέζες
5. χαρτόνι κανσόν άσπρο, ακτινογραφίες παλιές, χαρτόκουτα ζαχαροπλαστείου
6. νερομπογιές , μαρκαδόρους απλούς
7. μαρκαδόρους οινοπνεύματος για τα μεγάλα παιδιά
8. ξυλάκια ή χοντρό σύρμα για την στήριξη της φιγούρας. Καλά είναι ακόμα και  τα ξυλάκια των σουβλακιών, αν οι φιγούρες και ο  μπερντές είναι μικρά. Κάνει και ένα μολύβι μεγαλούτσικο

ΠΡΟΣΟΧΗ: Αν δουλεύουμε με μικρά παιδιά, τότε σίγουρα δεν θα χρησιμοποιήσουμε κοπίδια και μαρκαδόρους οινοπνεύματος, αλλά ψαλιδάκια και απλά χρώματα.

Η πρώτη μας δουλειά είναι να αποφασίσουμε το βασικό υλικό με το οποίο θα κατασκευάσουμε τις φιγούρες και τον μπερντέ. 

Διαφόρων ειδών φιγούρες από:

• Χαρτόκουτες ή κούτες ζαχαροπλαστείου,  δίκαρφα και χρώματα. Τα υλικά αυτά είναι αρκετά για να κάνουμε σε μικρό χρονικό διάστημα τον θίασο και τον μπερντέ μας.

• Παλιές ακτινογραφίες και δίκαρφα. Είναι το καλλίτερο υλικό για φιγούρες θεάτρου σκιών, που αντέχει σε όλες τις  ταλαιπωρίες και κακομεταχείριση. Είναι PVC άριστης ποιότητας που διατηρεί τον αρχικό σχεδιασμό της φιγούρας με μολύβι, κόβεται πολύ εύκολα με ψαλίδι και δεν σκίζεται ποτέ. Αντέχει για πολλά χρόνια.

• Χαρτόνι κάνσον, λάδι, απλοί μαρκαδόροι και δίκαρφα. Αν οι φιγούρες μας θέλουμε να μοιάζουν με παλιές δερμάτινες τότε χρειαζόμαστε λάδι σε ένα μπολάκι, βαμβάκι  και απλούς μαρκαδόρους

• Ζωγραφιές σε απλό  χαρτί, πλαστικοποιητής και δίκαρφα.  Αν το σχολείο έχει πλαστικοποιητή τότε ο δάσκαλος μπορεί να πλαστικοποιήσει τις ζωγραφιές που έκαναν οι μαθητές και να τις μετατρέψει σε φιγούρες θεάτρου σκιών.

• Σύρμα, γάζα και χρώματα. Οι πιο μυστηριακές και καλαίσθητες αλλά και οι πιο εύθραυστες ( άρα καθόλου εύχρηστες για σχολείο) είναι οι φιγούρες που κάνουμε με σύρμα και γάζα.

• Δέρμα, κοπίδι και δίκαρφα. Στην περίπτωση που στην πόλη μας υπάρχει βυρσοδεψείο επεξεργασίας δέρματος, τότε ευχαρίστως θα δώσει στο σχολείο κομμάτια δέρματος που δεν του χρειάζονται για να κάνουν μικρές δερμάτινες φιγούρες.

Γενικές αρχές Κατασκευής Φιγούρας

Σκιτσάρισμα και κόψιμο κομματιών φιγούρας: Η φιγούρα μπορεί

• να είναι ολόκληρη, χωρίς κοψίματα και ενώσεις
• να αποτελείται από διάφορα κομμάτια που θα ενώνονται μεταξύ τους με δίκαρφα.

Για παράδειγμα η φιγούρα ενός πουλιού μπορεί να είναι ένα κομμάτι μόνο που έχει κοψίματα γύρω απ’ το μάτι και στο φτερό και να στηρίζεται σε ένα ξυλάκι.

Αν όμως θέλουμε το ίδιο πουλί να κουνά και το φτερό του τότε θα κόψουμε χωριστά το φτερό θα το ενώσουμε στο σώμα με δίκαρφο. Για να κουνά το φτερό θα το στηρίξουμε σε ένα επί πλέον ξυλάκι.

Πριν ξεκινήσουμε την κατασκευή  της φιγούρας μας πρέπει να έχουμε προαποφασίσει δύο πράγματα:

• προς τα πού θα κοιτάζει το κεφάλι της (ανάλογα με το που κοιτάζουν οι άλλες φιγούρες που θα παίζουν μαζί) και
• ποια μέλη της θα κινούνται για να ξέρουμε πόσα ξυλάκια στήριξης και πόσα δίκαρφα θα χρειαστούμε.

ΣΥΜΒΟΥΛΗ: Αν δουλεύουμε με μικρά παιδιά καλλίτερα να μην έχουν πολλά κοψίματα π.χ.  αν κάνουμε άνθρωπο, τότε να κουνά μόνο τον κορμό του οπότε η φιγούρα θα είναι μόνο δυο κομμάτια. Δηλαδή το πάνω μέρος του σώματος ως τη μέση και το κάτω μέρος,

Ακόμα καλλίτερα θα είναι αν κάνουμε φιγούρες με ζωάκια που ίσως να μη χρειαστούμε καθόλου κοψίματα και δίκαρφα.

Μην ξεκινάτε με πολύπλοκες και πολύσπαστες φιγούρες ακόμα κι αν δουλεύετε με μεγαλύτερα παιδιά. Σπάνια θα χρειαστεί κάποια φιγούρα να κινήσει πέρα από το πάνω μέρος σώματος και το ένα της χέρι .

Αν παρ όλα αυτά επιμείνετε στα πολλά κοψίματα να ξέρετε ότι τα παιδιά θα βαρεθούν την κατασκευή πολύ γρήγορα.

Κοψίματα με κοπίδι για χαρακτηριστικά προσώπου ή σώματος

Το κοπίδι είναι το εργαλείο που κάνει την λεπτοδουλειά στην φιγούρα.

Είναι όμως επικίνδυνο άρα δεν το χρησιμοποιούν μικρά παιδιά.

Έχω κοπεί άπειρες φορές, αν και προσέχω. Από την πείρα μου έχω βρει πως η καλλίτερη και ασφαλέστερη στάση  είναι να είμαι πάντα όρθια όταν κάνω κοψίματα. Με το ένα χέρι πιέζω σταθερά τη φιγούρα πάνω στο τραπέζι για να μην κουνά και με το άλλο κόβω. Το κοπίδι κοιτά πάντα προς τα κάτω  .

ΠΡΟΣΟΧΗ: Πριν ξεκινήσετε να προστατεύσετε το τραπέζι από χαρακιές βάζοντας μεταξύ φιγούρας και επιφάνειας κοπής, κάποιο  κομμάτι ξύλου ή χοντρό χαρτόνι.

Σε ποια σημεία κάνουμε κοψίματα;

Κοψίματα κάνουμε στα σημεία που για να γίνουν εμφανή, πρέπει να τα διαπερνά το φως. Για να το καταφέρουμε πρέπει να κοπεί το κομμάτι που θέλουμε να φανεί. Δηλαδή το κομμάτι από το οποίο θα περνά το φως επειδή είναι κομμένο, ενώ συγχρόνως συνεχίζει να είναι στερεωμένο με την υπόλοιπη φιγούρα.

Κοψίματα συνήθως χρειαζόμαστε : Για το μάτι. Για να φαίνεται και το χέρι που δεν κουνά. Για να φαίνονται οι πτυχώσεις στα ρούχα κλπ

Μαυρόασπρη ή Χρωματιστή φιγούρα;

Ανάλογα το υλικό που θα χρησιμοποιήσουμε οι φιγούρες μπορούν να έχουν χρώμα ή να φαίνονται μαύρες.

Το χρώμα  στην φιγούρα το δημιουργούμε:

• Με το να κολλήσουμε στα κοψίματα που κάναμε στη φιγούρα, λεπτή ζελατίνα που θα αγοράσουμε από ζαχαροπλαστείο. Μπορούμε επίσης να κολλήσουμε  γάζα ή ριζόχαρτο αντί ζελατίνας
• Τις φιγούρες από χαρτόνι κανσόν τις χρωματίζουμε με απλούς μαρκαδόρους και μετά τις ταμπονάρουμε με λάδι ώσπου να περάσει στο πίσω μέρος του χαρτονιού. Όταν φωτιστεί η φιγούρα γίνεται διάφανη και φαίνονται όλα τα χρώματα
• Τις φιγούρες που κάνουμε σε ακτινογραφία αποχρωματισμένη με χλωρίνη τις χρωματίζουμε με μαρκαδόρους οινοπνεύματος
• Τις φιγούρες σε ζελατίνα τις χρωματίζουμε με μαρκαδόρους οινοπνεύματος